Հնարավոր է՝ լսել ես, որ Հայաստանում 2023-2025թթ․ փուլային եղանակով ներդրվելու է ֆիզիկական անձանց եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրման համակարգը, և արդեն այս տարի հազարավոր քաղաքացիներ պետք է հայտարարագրեն իրենց եկամուտները։

Դե, մենք էլ, ինչպես միշտ, շտապում ենք լուսաբանել և տեղեկացնել ամենակարևորի մասին։ Մասնավորապես, այսօր կխոսենք այն մասին, թե ինչ է ենթադրում եկամուտների հայտարարագրումը, ինչպես է դա արվելու, և ինչ է պետք իմանալ։

Ո՞վ պետք է հայտարարագիր ներկայացնի

2023 թվականի համար մինչև 2024 թվականի հուլիսի 22-ը ներառյալ (ի սկզբանե վերջնաժամկետը մայիսի 1-ն էր, սակայն ժամկետը երկարաձգվել է) եկամտային հարկի տարեկան հաշվարկ-հայտարարագրեր հարկային մարմին պետք է ներկայացնեն ՀՀ ռեզիդենտ հանդիսացող հետևյալ ՀՀ քաղաքացիները (բացառությամբ դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ անչափահաս համարվող անձանց)՝

1. 2023թ․ դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ պետական և համայնքային ծառայողները, հանրային պաշտոններ զբաղեցնողները
2. 2022թ․ արդյունքներով 1 մլրդ դրամ և ավելի համախառն եկամուտ հայտարարագրած ՀՀ ռեզիդենտ առևտրային կազմակերպությունների՝ 2023-ի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ մասնակիցները, բաժնետերերը, փայատերերը կամ անդամները
3. «Փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման դեմ պայքարի մասին» ՀՀ օրենքով իրական շահառու համարվողները
4. 2023թ․ ընթացքում 20 մլն դրամ և ավելի փոխառություն ստացածները

Ի՞նչ պետք է հայտարարագրենք և ինչպե՞ս

Եկամտային հարկի տարեկան հայտարարագիր պետք է ներկայացնել self-portal.taxservice.am կայքի «Ֆիզիկական անձանց էլեկտրոնային հաշվետվությունների ներկայացման համակարգ»-ի հայտարարագրման բաժնից։ ՊԵԿ-ին հարկային գործակալների միջոցով հայտնի տեղեկատվությունը կայքում արդեն իսկ նախալրացված է լինելու, անհրաժեշտ է լինելու ավելացնել մնացածը: Ընդ որում, հայտարարագրման ենթակա են լինելու 2023 թվականին անձի կողմից ստացված բոլոր եկամուտները, անկախ դրանց հարկվող լինելուց, օրինակ՝ նվիրատվություն, ժառանգություն, փոխառության ստացում, վարկ, ավանդի տոկոս: Հայտարարագիրը չի ներառելու մինչև 2023 թվականը ստացված եկամուտը կամ առկա գույքը/գումարը:  

Համակարգից օգտվելու և հայտարարագիր ներկայացնելու համար անհրաժեշտ է անցնել էլեկտրոնային նույնականացում։ Իսկ փոփոխություններ անելու և հաստատելու համար անհրաժեշտ է նաև էլեկտրոնային ստորագրություն՝ տվյալների գաղտնիությունը և անվտանգությունն ապահովելու նպատակով: Այժմ գործում է խիստ էլեկտրոնային նույնականացման և էլեկտրոնային ստորագրության երկու տարբերակ։
 

Տարբերակ առաջին

Բջջային հեռախոսի միջոցով, ինչի համար անհրաժեշտ է՝

1. Ունենալ նույնականացման քարտ (ID Card)
2. Նույնականացման քարտով և բջջային հեռախոսով այցելել բջջային կապի օպերատորի ցանկացած սպասարկման կենտրոն, որտեղ բջջային հեռախոսահամարի քարտը (SIM) կփոխարինվի նոր քարտով, իսկ օպերատորին փոխելու դեպքում կտեղադրվի նոր քարտ։
3. Բջջային կապի օպերատորի սպասարկող անձնակազմի օգնությամբ և Ձեր մասնակցությամբ ակտիվացնել էլեկտրոնային նույնականացումը։
4. Ակտիվացնել էլեկտրոնային ստորագրության ծառայությունը կապի օպերատորի սպասարկման կենտրոնում կամ ինքնուրույն՝ վճարային տերմինալների միջոցով կամ այցելելով այս կայք։

Լրացուցիչ տեղեկատվության համար նույնականացման քարտով և բջջային հեռախոսով կարող ես այցելել քո նախընտրած բջջային կապի օպերատորի ցանկացած սպասարկման կենտրոն կամ որևէ այլ եղանակով դիմել բջջային կապի քո օպերատորին։
 

Տարբերակ երկրորդ

Էլեկտրոնային կրիչ պարունակող նույնականացման քարտով, ինչի համար անհրաժեշտ է՝

1. Ունենալ մինչև 2023թ․ փետրվարի 15-ը Միգրացիայի և քաղաքացիության ծառայության տարածքային գրասենյակից ստացած էլեկտրոնային չիպ պարունակող վավեր նույնականացման քարտ, որի հետ առանձին ծրարով տրամադրվել են PIN և PUK ծածկագրեր։
2. Ունենալ ընթերցող սարք, որը կարող ես նաև ձեռք բերել «ԷԿԵՆԳ» ՓԲԸ-ից։
3. Այցելել ekeng.am կայք և հետևելով ուղեցույցներին՝ ակտիվացնել էլեկտրոնային քարտը և ստանալ էլեկտրոնային ստորագրություն:

Լրացուցիչ տեղեկատվության համար կարող ես այցելել www.ekeng.am կայքի առցանց խորհրդատուի էջ կամ զանգահարել +374 60 464504 հեռախոսահամարով։
 

Իսկ ի՞նչ կլինի, եթե չհայտարարագրել

Եկամուտները ժամանակին չհայտարարագրելն  առաջին անգամ առաջացնում է նախազգուշացում, իսկ նախազգուշացումից հետո 30 օրվա ընթացքում հայտարարագիր չներկայացնելն արդեն տուգանք` 5000-50000 դրամի չափով՝ կախված սուբյեկտից։ Ի դեպ, տուգանքի նշանակումից հետո 30-օրյա ժամկետում հայտարարագիրը չներկայացնելու դեպքում տուգանքը կարող է կրկնապատկվել։
 

Կարևոր է

Նշված տարբերակներից որևէ մեկով արդեն իսկ գործող կամ ակտիվ էլեկտրոնային նույնականացման և էլեկտրոնային ստորագրության առկայության դեպքում լրացուցիչ որևէ գործողություն չի պահանջվում: Ի դեպ, հայտարարագիր ներկայացնող ֆիզիկական անձինք ունեն եկամտային հարկի գումարից կրթության և առողջապահության ոլորտում սոցիալական ծախսի փոխհատուցման իրավունք։ Հայտարարագիր ներկայացնող անձը կարող է օգտվել փոխհատուցումից ինչպես իր, այնպես էլ ընտանիքի անդամների հետ կապված սոցիալական ծախսերի համար։

Ի՞նչ է սոցիալական ծախսը

Սոցիալական ծախս է համարվում`

1. Հայաստանում գործող ապահովագրական ընկերություններից առողջության ապահովագրական փաթեթի ձեռքբերումը։
2. Հայաստանում իրականացվող կրթական հաստատություններին կատարված ուսման վճարները։
    

Որքա՞ն է կազմում սոցիալական ծախսը

Առողջապահության գծով սոցիալական ծախսի առավելագույն չափը տարեկան 50.000 դրամն է։

Կրթության գծով՝ տարեկան առավելագույնը 100.000 դրամը։ Անհրաժեշտ է հիշել, որ բոլոր ուղղություններով սոցիալական ծախսերի առավելագույն չափը տարեկան 100.000 դրամ է:

Թեև Հայաստանում հայտարարագրման գործընթացը նոր է և շատ հարցեր կարող է առաջացնել, նշենք, որ շատ երկրներում հայտարարագրումն արդեն վաղուց գործող և կայացած համակարգ է։

Գործընթացը, իհարկե, տարբերվում է երկրից երկիր, սակայն եկամուտների հայտարարագրման  ընդհանուր հայեցակարգը միջազգային է և ունի խորը արմատներ։ Հայտարարագրման ներդնման արդյունքում շատերը կարծում են, թե հարկերի ավելացում է լինելու, սակայն այդ մտավախությունը ոչ մի հիմնավորում չունի, համենայն դեպս՝ այս պահի դրությամբ։
 

Մի քիչ պատմություն և օրինակներ

Դասական սահմանմամբ՝ հարկը պետական և հասարակական կարիքների բավարարման նպատակով համապարտադիր և անհատույց վճար է, որը գանձվում է ֆիզիկական և իրավաբանական անձանցից օրենսդրությամբ նախատեսված կարգով։ Այն պետության եկամուտների գլխավոր աղբյուրն է և ուղղվում է նրա արտաքին և ներքին գործառույթների ֆինանսավորմանը։

Հին քաղաքակրթություններում գոյություն են ունեցել հարկերի հավաքագրման տարբեր ձևեր։ Հին Միջագետքում շումերները ներդրել են ամենավաղ հարկային համակարգերից մեկը՝ գանձելով հարկեր գյուղատնտեսական արտադրանքի, կենդանիների և առևտրային գործունեության համար։ Իսկ օրինակ Հին Եգիպտոսում հարկերը գանձվում էին ապրանքների տեսքով, ինչպիսիք են՝ հացահատիկն ու ընտանի կենդանիները։

Մի հետաքրքիր բան էլ պատմենք։

18-րդ դարի կեսին Անգլիայում և Շոտլանդիայում ի հայտ եկավ «պատուհանների հարկման» տարօրինակ համակարգը։ Պատուհանների մեծ քանակը խորհրդանշում էր հարստություն, և սեփականատերերը հարկվում էին իրենց տան պատուհանների թվի հիման վրա, ինչը հարկման և տուն ներթափանցող բնական լույսի միջև հարաբերակցություն էր ստեղծում։ Մարդիկ, ձգտելով նվազեցնել իրենց հարկային ծանրաբեռնվածությունը, աղյուսապատում էին լուսամուտները, ինչի արդյունքում տների ինտերիերը մուգ ու մռայլ էր դառնում։ Ի վերջո, պատուհանների հարկը վերացվեց 19-րդ դարի կեսերին՝ մնալով հարկման պատմության ամենահետաքրքիր կետերից մեկը։

Նման հարկային համակարգերի ուսումնասիրությունը արժեքավոր պատկերացումներ է տալիս հին քաղաքակրթությունների տնտեսական դինամիկայի, կառավարման, հասարակական կառուցվածքի մասին՝ ընդգծելով այն դերը, որն ունեցել է հարկումը դրանց զարգացման վրա։

Ինչպես հին ժամանակներում, այնպես էլ մեր օրերում հարկերից խուսափելը և դրանց կանխամտածված թերվճարումը մարտահրավեր է, որի հետ մշտապես բախվում են կառավարությունները։

Այս ամենը զսպելու համար ներդրվում են տարբեր համակարգեր, կիրառվում տույժեր և այլն։ Օրինակ՝ Միացյալ Նահանգներում կան մասնագիտացված ծառայություններ, որոնք աշխատում են հարկային հանցագործությունների հետախուզման և բացահայտման ուղղությամբ, իսկ քաղաքացիները պարտավորվում են զեկուցել իրենց եկամուտների մասին՝ անկախ ռեզիդենտությունից։ Հետաքրքիր է նկատել, որ Ամերիկայի՝ ցածր եկամուտ ունեցող քաղաքացիներն ավելի շատ են հարկ վճարում, քան շատ ավելի բարձր եկամուտ ունեցողները։

Միացյալ Թագավորությունում գործում է տեղեկատվության փոխանակման համակարգը, ինչը ենթադրում է տվյալների պարբերաբար տրամադրում կառավարությունը՝ հարկերը պատշաճ վճարելու նպատակով, Շվեյցարիան առաջարկում է կամավոր բացահայտել և հայտարարագրել ակտիվները՝ կարգավորելով հարկային վճարումները առանց տույժերի, իսկ, օրինակ, Ավստրալիան օգտագործում է բարդ տեխնոլոգիա՝ եկամուտների և ապրելակերպի ցուցանիշների միջև անհամապատասխանությունները հայտնաբերելու համար՝ թիրախավորելով հարկերից հնարավոր խուսափողներին։

Ինչպես ասում են, վճարիր հարկերն ու հանգիստ քնիր։